2021 жылға арналған «ОҚУҒА ҚҰШТАР МЕКТЕП» жобасы
Ата-аналарға арналған жаднама
Балалардың кітап оқуы керектігінің 4 себебі
Кітап оқитын балалар, әсіресе бастауыш мектепті бітіргендер арасында жыл сайын азайып келеді. Біз әдебиетті жақсы көрудің төрт себебін ұсынамыз, біздің ойымызша, олар ешқандай дау туғызбайды.
- Пассивті лексика көбейеді
Әр адамның белсенді және пассивті лексикасы бар. Біз белсенді сөздік қордағы сөздерді сөйлегенде және жазғанда қолданамыз, пассивті қордағы сөздерді қолданбаймыз, бірақ олардың мағынасын білеміз және егер олар кездесіп қалса түсінеміз.
Әлеуметтік желілердегі жүгіртпе жолдар көптеген адамдардың белсенді сөздік қорына кіретін және біз күнделікті өмірде жиі қолданатын аз ғана сөздерден тұрады. Кітаптардағы сөздер мүлдем басқа. Инстаграмда «шалқасынан түсу», «азбан шошқа», «сотқарлану», «жарамсақ» сөздерін кездестіру қиын. «Олар не үшін қажет?»,- дейтін болар балалар. Тілі бай және көркем сөйлейтін кісімен әңгімелесу жұрттың бәріне ұнайтынынан басқа мұның тағы бір себебі бар. Пассивті қордағы сөздер мектептерде әдебиет пен орыс тілінің оқу материалдары және олимпиадалық тапсырмалар ретінде қолданылатын және қолданыла беретін мәтіндерде кездеседі. Яғни, кітаптарды білмейтін балалар мектепке барады, ол жерде осы сөздерді кездестіреді және күйзеліске ұшырайды, өйткені ол орыс тілінде жазылған, бірақ түсініксіз. Егер дайындалуға болатын болса, бала неге күйзеліске ұшырауы керек?
Тек, әрине, оқу кезінде түсініксіз сөздердің мағынасын білу керек – мысалы, ата-анадан сұрау қажет. Егер сіз балаға кітапты дауыстап оқып отырсаңыз, кейде тоқтап, оның мағынасын, мысалы, «жаттап алу» немесе «құптай беру» сөздерін түсінетіндігін сұрауыңыз керек.
- Балалар күрделі грамматикалық құрылымдарды құра алады
Мессенджерлер мен әлеуметтік желілердегі ауызша сөйлеу және күнделікті қарым-қатынаста біз ұзын да күрделі сөйлемдерді, есімшелер мен көсемшелерді және т.б. қолданбаймыз. «Есік алдында үлкен, бір кездері төбесі көк тіреген, бірнеше ұрпақтың куәсі болған ағаш тұрды» деудің орнына, біз «Есік алдында өте ескі ағаш болды, оған 500 жыл болып қалар» секілді бірдеңе айтамыз. Қарапайым грамматикалық құрылымдарды ғана қолдана отырып, ешкім жақсы үйлесімді мәтін жаза алмайды.
Кітаптарды оқу кезінде біздің миымыз сөйлемдердің қалай құрылғанын сканерлейді және есте сақтайды, ал егер кітап көп оқылса, біз мектептегі барлық орыс тілі сабақтарын өткізіп жіберіп, «бағынышты» және «оқшау мүшелері» деген сөздердің мағынасын білмесек те, ол бірнеше қосымша, нақтылау және әртүрлі оқшауланған тіркестермен күрделі сөйлемдер құра алады.
- Балалар ата-аналары мен әжелеріне түсінікті және жақын мәдени мұрамен танысады
Көркем мәтіндерді оқу кезінде балалар танымал кейіпкерлермен танысады (мысалы, Чебурашка, Дымбілмес, Карлсон, Денис Кораблев). Олардың суреттері балалардың оқу материалдарын және тіпті сынып интерьерлерін безендіруде әлі де кездеседі. Бұлардың қандай кейіпкерлер екенін білген адамға оқулықты қолдану әлдеқайда жағымды болады: себебі біздің жақсы таныстарымызбен кездескенде қуанатынымыз белгілі.
Мұның сыртында кітаптан адамдардың бұрын қалай өмір сүргенін білуге болады. Пионерлер неге металл сынықтарын тапсырды немесе XIX ғасырда гимназияларда қалай оқыды делік. Сонымен қатар, әдетте аналар, аталар мен әжелер әңгімелерінде кітаптардан түрлі мысалдар келтіріп отырады. Мысалы, егер анасы: «Оның басында ми ма, әлде жаңқа ма?»,-десе, ал бала «Винни Пухты» оқымаған болса, ол әңгіменің не туралы екенін түсінбеуі мүмкін.
- Шығарма жазу үшін мысалдар таңдауда қиындықтар болмайды
Шығармаларда көбінесе көркем әдебиеттен немесе өмірлік тәжірибеден мысалдар келтіру қажет. Бала оқыған кітаптар оның өмірлік тәжірибесіне де енеді. Егер тоғызыншы сынып оқушысы әдебиеттен мысал келтірсе, сарапшылар қуанады, жұмыс жоғары бағаланады, бәрі бақытты болады.
Достық туралы екі эсседен келтірілген үзінділерді салыстырыңыз:
- «...Өмірден мысал келтірейін. Менің Даша деген досым бар, біз онымен бірінші сыныптан бастап доспыз. Даша тау шаңғысы спортымен айналысады, мен оны әрдайым жарыстарда қолдаймын және табысына қуанамын. Даша да менің хореографиялық ансамбліммен бірге концерттер мен байқауларға дайындалғанымда мені қатты қолдайды. Әртүрлі университеттерге түссек те, біз міндетті түрде дос боламыз…».
- «...Көркем әдебиеттен мысал келтірейін. М. Ю. Лермонтовтың «Біздің заманымыздың кейіпкері» романының бас кейіпкері Григорий Печорин адамдар арасындағы достық пен жақсы қарым-қатынасқа сенбейді. Оның Грушницкиймен қарым-қатынасын достық деп атауға болмайды. Екі кейіпкер де қызғаншақ және мақтаншақ, бір-бірін кешірмейді, қатал. Мұндай қасиеттер нағыз дос табуға кедергі келтіреді…».
Сарапшыларға қайсысы көбірек ұнайды деп ойлайсыздар?
Оқылған жұмыстардың жеткілікті қоры болған кезде және кітап оқу оқу жылы кезінде жалғасса, дайындыққа аз уақыт кетеді. Айтпақшы, репетиторға да ақша кетпейді.
Жоғарыда айтылғандардың бәрі балалардың, оның ішінде жасөспірім жастағылардың кітап оқуды әдетке айналдыруына және оны қолдауға көмектесудің қажеттігін көрсетеді.
Оқитын мектеп – оқитын ұлт
Қазіргі білім берудің басым мақсаты сыртқы әлеммен өзара әрекеттесуге, өзін-өзі тәрбиелеуге және өзін-өзі дамытуға дайын тұлғаны дамыту болып табылады. Білім алушылардың оқу сауаттылығын қалыптастырмай, оған қол жеткізу мүмкін емес. Өкінішке орай, халықаралық зерттеулердің нәтижелері Қазақстанның оқушылары осы көрсеткіш бойынша шет елдердегі өз құрдастарынан едәуір артта қалып отырғанын көрсетіп отыр. Мемлекет басшысы Қ. Тоқаев өз сөздерінің бірінде кітаптың өскелең ұрпақты тәрбиелеудегі рөлінің маңыздылығын атап өтті. «Жоғары кітап оқу мәдениетіне баулу, оқу сауаттылығын дамыту қазақстандық мектептердегі білім беру үдерісінің басым бағыттарының бірі болуы тиіс. Кітап оқуға деген қызығушылық, кітап арқылы қоршаған әлемді тану балалардың бойында мектеп қабырғасынан бастап қалыптасуы тиіс», - деп атап өтті Қазақстан Президенті.
Жақында республикада «Оқитын мектеп – оқитын ұлт» жобасы бастау алды. Біздің музыкалық мектеп те осы акцияға белсене қатысады. Жас музыканттар кітапты жақсы көреді, көп және қуана оқиды, жастарды кітапқұмарлар қатарына қосылуға шақырады.
«Оқитын мектеп – оқитын ұлт» айдарында біз сіздерді тәрбиеленушілеріміздің пікірлерімен таныстыратын боламыз.
